Truyền thống nối tiếp truyền thống, trong những thời kỳ cách mạng và hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân Thanh Hóa đã chiến đấu kiên cường giành nhiều thắng lợi vẻ vang góp phần xứng đáng cùng cả nước làm nên những chiến công hiển hách. Truyền thống cách mạng ấy là niềm tự hào của nhân dân ta qua các thời kỳ lịch sử nhất là từ khi có Đảng lãnh đạo. Thành quả lớn nhất mà Đảng ta thu được là đem lại nền độc lập tự do, hạnh phúc ấm no, cuộc sống mới cho nhân dân. Tiếp nối truyền thống đó, ngày càng được phát huy cao độ trong giai đoạn hiện nay khi đất nước đang bước vào thời kỳ hội nhập và phát triển.

Bảo tàng tỉnh Thanh Hóa là một thiết chế văn hóa của tỉnh, với chức năng nhiệm vụ của mình từ khi thành lập đến nay Bảo tàng đã nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày và giới thiệu tới quần chúng nhân dân trong và ngoài nước về lịch sử tự nhiên, xã hội, kinh tế, văn hóa của đất và con người xứ Thanh qua các thời kỳ lịch sử, thông qua các tư liệu, hình ảnh và hiện vật bảo tàng. Tính đến nay, với hơn 32.000 tư liệu, hiện vật Bảo tàng đang lưu giữ và trưng bày trong đó có hơn 600 tư liệu, hiện vật về cách mạng được lưu giữ trong kho và trưng bày trên 02 phòng “Truyền thống yêu nước và cách mạng Thanh Hóa giai đoạn 1858 -  1945” và phòng “Thanh Hóa trong thời kỳ xây dựng và bảo vệ đất nước, giai đoạn 1945 – 1975”. Trong phạm vi bài viết tôi xin được giới thiệu về các tư liệu hiện vật thời kỳ 1885 đến 1945.

Bằng những hình ảnh, tư liệu hiện vật hiện có và những tư liệu hiện vật mới được sưu tầm bổ sung hàng năm. Bảo tàng Thanh Hóa đã, đang phát huy giá trị các di sản văn hóa đó thông qua công tác trưng bày nêu bật lên được những sự kiện lịch sử, những địa danh lịch sử trong quá trình đấu tranh của Đảng bộ và nhân dân Thanh Hóa nói riêng, sự nghiệp đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc nói chung từ khi thực dân Pháp xâm lược nước ta cho đến Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám giành chính quyền trọn vẹn.

Ngày 13/7/1885 vua Hàm Nghi ra chiếu Cần Vương kêu gọi tất cả văn thân, sĩ phu, tầng lớp nhân dân chống pháp. Hưởng ứng chiếu Cần Vương, phong trào yêu nước chống thực dân pháp xâm lược diễn ra sôi nổi và rộng khắp trên cả nước. Thanh Hóa trở thành một trong những trung tâm tiêu biểu của cuộc kháng chiến chống Pháp dưới sự lãnh đạo của đô đốc Trần Xuân Soạn các căn cứ chống Pháp được lập nên ở khắp các vùng miền núi, đồng bằng, ven biển: căn cứ Trịnh Vạn, Điền Lư (do Cầm Bá Thức và Hà Văn Mao lãnh đạo), căn cứ Mã Cao (Yên Lâm, Yên Định), căn cứ Hùng Lĩnh (Vĩnh Tân ,Vĩnh Lộc), Chùa Trang Các (Hà Trung), căn cứ Ôn Lâm – Kỳ Thượng (Nông Cống), Đồng Mười (Như Xuân)… dưới sự lãnh đạo của các văn thân sĩ phu yêu nước Phạm Bành, Đinh Công Tráng, Trần Xuân Soạn, Tống Duy Tân, Nguyễn Văn Toại, Nguyễn Phương…đặc biệt cuộc khởi nghĩa Ba Đình, đỉnh cao của phong trào yêu nước chống pháp của nhân dân Thanh Hóa cuối thế kỷ XIX đã thể hiện tinh thần và ý chí cao cả không sợ hi sinh gian khổ vì độc lập tự do của tổ quốc thể hiện qua 12 ảnh, hộp hình và 06 hiện vật: Chiếu Cần Vương, Trống lệnh của cụ Tống Duy Tân, lúa, gạo trong kho của nghĩa quân Ba Đình bị cháy, Mai, dùng đào đất xây dựng chiến lũy Ba Đình và Bia do người Pháp dựng để ghi dấu vết về chiến trận Ba Đình.

Năm 1917, thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga đã thổi một luồng gió cách mạng mới vào Việt Nam. Những người con yêu nước của Thanh Hóa dưới sự lãnh đạo của đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã sớm đến với Cách mạng tháng Mười Nga, với tư tưởng cách mạng của đồng chí Nguyễn Ái Quốc

Từ năm 1925 nhiều người con tiêu biểu cho tinh thần yêu nước của nhân dân Thanh Hóa như: Đinh Chương Dương, Lê Mạnh Trinh, Lê Hữu Lập đã đón nhận ánh sáng chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng yêu nước và cách mạng của đồng chí Nguyễn Ái Quốc. Được sự huấn luyện của Người, đồng chí Lê Hữu Lập trở về quê hương, giác ngộ quần chúng xây dựng cơ sở cách mạng.

Tháng 4 năm 1927 tổ chức “Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên ra đời”. Cuối năm 1927 tại Thanh Hóa “Tân Việt Cách mạng Đảng” cũng được thành lập. Ngày 3 tháng 2 năm 1930 Đảng cộng sản Việt Nam ra đời, đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử cách mạng Việt Nam. Được sự ủy nhiệm của Xứ ủy Bắc Kỳ, đồng chí Nguyễn Doãn Chấp trở về Thanh Hóa vận động thành lập Đảng bộ. Tháng 6 năm 1930 Chi bộ Đảng cộng sản đầu tiên ở Thanh Hóa ra đời tại làng Hàm Hạ, xã Đông Tiến (nay thuộc thị trấn Rừng Thông), huyện Đông Sơn. Tháng 7 năm 1930 hai chi bộ Phúc Lộc (Thiệu Hóa) và Yên Trường (Thọ Xuân) được thành lập. Ngày 29 tháng 7 năm 1930 Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Thanh Hóa ra đời tại làng Yên Trường (Thọ Xuân). Hội nghị đã bầu ra Ban Chấp hành tỉnh bộ lâm thời do đồng chí Lê Thế Long làm bí thư. Từ đây phong trào cách mạng Thanh Hóa đã có một chính đảng lãnh đạo.

Với 27 ảnh và 25 tư liệu hiện vật được trưng bày ở giai đoạn này bao gồm các hiện vật như Luận cương Chính trị của Đảng Cộng sản Đông Dương năm 1930, Đường Cách mệnh, Nhật ký trong tù, mâm xà của gia đình ông Lê Văn Sỹ dùng để in báo của tỉnh Đảng bộ Thanh Hoá năm 1930, bàn dùng trong hội nghị thành lập Chi bộ Hàm Hạ, tù và sừng trâu của ông Nguyễn Văn Hội, Ấm tích, lọ sành dùng cất giấu tài liệu, tráp gỗ…đã ghi dấu những địa điểm và phản ánh quá trình hoạt động, đấu tranh cách mạng, thành lập Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa.

Các tư liệu, hiện vật : Nguyệt san “Hồn Lao động”, sưu tập tài liệu tuyên truyền Cách mạng thời kỳ 1930 – 1935, sưu tập hồ sơ án các đồng chí đảng viên bị bắt thời kỳ 1930 – 1935, sưu tập hiện vật của đồng chí Lê Chủ, Bí thư tỉnh uỷ lâm thời năm 1934, dao quắm, kiếm sắt của tự vệ Xứ uỷ Bắc bộ dùng bảo vệ các đồng chí Nguyễn Văn Linh, Đặng Châu Tuệ, quang đèn, mâm gỗ, tù và, cán cân búa sắt…

Tất cả đều đánh dấu bước ngoặt phát triển lớn cho phong trào cách mạng của tỉnh kể từ khi Đảng bộ Đảng Cộng sản Thanh Hoá được thành lập cũng như phản ánh quá trình hoạt động khó khăn bị địch khủng bố, nhiều cơ sở cách mạng bị phá vỡ, một số đảng viên bị bắt tù đày…tất cả đã tạo được sự ảnh hưởng sâu rộng trong quần chúng nhân dân là tiền đề vững chắc cho các cao trào cách mạng tiếp theo và trên hết là niềm tin vào Đảng, là sự đùm bọc thương yêu của người dân đối với các đồng chí đảng viên trung kiên thời bấy giờ.

Tháng 9 năm 1939, chiến tranh thế giới lần thứ 2 bùng nổ, trước tình hình đó hội nghị Trung ương lần thứ 6 tổ chức họp vào tháng 11và đã kịp thời chuyển hướng  chiến lược hoạt động sang hình thức công khai hợp pháp và bí mật.

Từ cuối năm 1939, phong trào cách mạng trong tỉnh gặp nhiều khó khăn, nhiều cơ sở đảng bị phá vỡ trước sự khủng bố và đàn áp của địch. Tháng 9 năm 1940 phát xít Nhật xâm lược Việt Nam, cũng như cả nước Thanh Hoá chịu sự bóc lột của 2 đế quốc làm cho tình hình kinh tế - chính trị có nhiều thay đổi.

Đầu năm 1940, Đảng bộ Thanh Hóa bắt liên lạc được với Xứ ủy Trung Kỳ, tiếp thu Nghị quyết VI của Trung ương và một số cơ sở Đảng ở Thiệu Hóa – Yên Định – Vĩnh Lộc … Đặc biệt ở Xuân Hòa (Thọ Xuân) các đồng chí Mười Cúc, Trần Hoạt xây dựng cơ sở đảng và soạn thảo các tài liệu tuyên truyền của Đảng: “Những điều cần biết của người cộng sản”, “Điều lệ hội phản đế cứu quốc”, “Điều lệ đội tự vệ”… để tuyên truyền vận động thành lập Hội phản đế cứu quốc. Tháng 11/1940, Đại hội tỉnh Đảng bộ tại làng Thuần Hậu bàn việc củng cổ và phát triển phong trào cứu nước, hội nghị quyết định ra tờ báo “Tự do” làm cơ quan tuyên truyền cho Đảng.

Đầu tháng 02/1941, Hội nghị đại biểu tỉnh tổ chức tại làng Phong Cốc bàn mở rộng phong trào cách mạng trên phạm vi toàn tỉnh; thành lập các đội tự vệ tiến tới xây dựng căn cứ địa cách mạng (Điển hình là đội tự vệ làng Long Linh Ngoại – Thiệu Hóa, con số biên chế lên tới 80 đội viên…)

Tháng 6/1941, Hội nghị mở rộng tại Phúc Tĩnh (Yên Thịnh , Thiệu Hóa) mục tiêu chính bàn xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân, chọn căn cứ địa cách mạng, bảo vệ cơ sở cách mạng và phát triển phong trào chống khủng bố cách mạng. Thực hiện chủ trương gồm các đồng chí: Đặng Chậu Tuệ, Đặng Văn Hỷ, Trần Tiến Quân. Căn cứ vào điều kiện : “Địa lợi – Nhân hòa” quyết định chọn vùng Ngọc Trạo, huyện Thạch Thành để xây dựng chiến khu.

Ngày 19/9/1941, thay mặt Tỉnh ủy ban lãnh đại chiến khu quyết định thành lập đội du kích Ngọc Trạo gồm 21 chiến sỹ do đồng chí Đặng Châu Tuệ chỉ huy, đến cuối tháng 9 quân số lên tới 80 người.

Việc thành lập chiến khu và sự ra đời của đội du kích Ngọc Trạo – lực lượng vũ trang đầu tiên của tỉnh – đã gây ảnh hưởng rất lớn đối với phong trào cách mạng. Đồng thời làm cho kẻ địch hoảng sợ trước sức mạnh của phong trào cách mạng Thanh Hóa.

Bằng hộp hình Hang treo và 12 ảnh (ảnh đ/c Đặng Châu Tuệ, ảnh đ/c Phạm Văn Hinh, ảnh thực dân Pháp khai quật thi thể đ/c Phạm Văn Hinh, ảnh Đình làng Ngọc Trạo, sườn đồi Ma Màu, di tích Bái Đa Đôi…) cùng với 11 tư liệu, hiện vật (Đá li tô dùng in báo “Tự do” của chiến sỹ Ngọc Trạo, Tù và bằng sừng trâu của chiến sỹ Ngọc Trạo, nồi đồng, địa bàn, sổ tay đồ dùng và sưu tập vũ khí của chiến sỹ Ngọc Trạo…) đã tái hiện về các sự kiện, địa danh lịch sử trên.